Đại Việt Sử Ký Toàn Thư do sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn là một trong những bộ quốc sử quan trọng và đồ sộ nhất của Việt Nam, đánh dấu bước phát triển cao của nền sử học trung đại. Được hoàn thành vào thế kỷ XV dưới triều vua Lê Thánh Tông, tác phẩm này không chỉ là một bản ghi chép lịch sử mà còn là kho tàng tri thức chứa đựng tinh thần dân tộc, triết lý chính trị và tư tưởng đạo đức sâu sắc của người Việt thời trung đại.
Ngô Sĩ Liên, một trí thức uyên bác và trung thành với lý tưởng Nho giáo, đã kế thừa các tư liệu lịch sử từ thời Trần và Hồ, kết hợp với ghi chép của chính triều Lê, để xây dựng nên bộ sử có cấu trúc mạch lạc, chặt chẽ và chuẩn mực. Đại Việt Sử Ký Toàn Thư gồm 15 quyển, bắt đầu từ thời Kinh Dương Vương – người được xem là thủy tổ của dân tộc Việt – đến tận năm 1427, khi khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo kết thúc thắng lợi và giành lại độc lập cho đất nước sau thời kỳ đô hộ của nhà Minh.
Điểm đặc biệt của Đại Việt Sử Ký Toàn Thư nằm ở cách Ngô Sĩ Liên vừa giữ được tinh thần khách quan của người chép sử, vừa lồng ghép tư tưởng đạo đức Nho giáo để đánh giá các sự kiện và nhân vật lịch sử. Ông không chỉ ghi chép sự kiện một cách khô khan mà còn đưa ra lời bình, thể hiện quan điểm cá nhân đầy sắc sảo và sâu sắc. Những lời phê bình ấy phản ánh rõ quan điểm về đạo trị quốc, về phẩm chất của bậc quân vương và trách nhiệm của người làm quan trong việc gìn giữ xã tắc.
Bên cạnh giá trị lịch sử rõ rệt, bộ sử còn có ý nghĩa đặc biệt trong việc khẳng định bản sắc dân tộc. Việc Ngô Sĩ Liên lựa chọn tên gọi Đại Việt thay vì các tên gọi cũ như Văn Lang, Âu Lạc, hay Giao Chỉ, thể hiện rõ tinh thần độc lập, tự chủ và lòng tự hào dân tộc. Ông đã định vị lịch sử Việt Nam như một thực thể riêng biệt, với truyền thống lâu đời, không lệ thuộc vào Trung Hoa dù chịu nhiều ảnh hưởng văn hóa.
Đại Việt Sử Ký Toàn Thư không chỉ là một tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà nghiên cứu lịch sử mà còn là nguồn cảm hứng về lòng yêu nước, lòng tự tôn dân tộc và khát vọng độc lập của người Việt. Các câu chuyện về anh hùng dân tộc như Hai Bà Trưng, Ngô Quyền, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo hay Lê Lợi được ghi chép đầy cảm hứng, tạo nên một dòng chảy lịch sử hào hùng, giúp thế hệ sau hiểu được sự hình thành và phát triển của đất nước qua từng thời kỳ.
Với giá trị to lớn về cả mặt học thuật lẫn tinh thần, Đại Việt Sử Ký Toàn Thư là biểu tượng tiêu biểu cho tư duy sử học của người Việt xưa. Tác phẩm không chỉ làm sáng tỏ quá khứ mà còn truyền tải những bài học vượt thời gian về đạo lý, chính trị và trách nhiệm công dân. Đây là một di sản văn hóa vô giá, xứng đáng được trân trọng, học hỏi và nghiên cứu sâu rộng trong đời sống hiện đại.
