Súng, Vi Trùng và Thép (Guns, Germs, and Steel) là một trong những tác phẩm kinh điển về lịch sử nhân loại và tiến trình phát triển văn minh, được viết bởi Jared Diamond – nhà sinh học, địa lý học và sử học nổi tiếng người Mỹ. Cuốn sách đã đoạt giải Pulitzer năm 1998 và nhanh chóng trở thành một tài liệu không thể thiếu cho những ai quan tâm đến sự hình thành và phát triển của thế giới hiện đại.
Điểm nổi bật của Súng, Vi Trùng và Thép nằm ở cách đặt câu hỏi rất căn bản nhưng đầy tính khai phá: Tại sao các nền văn minh phương Tây lại phát triển vượt trội, chinh phục và thống trị nhiều khu vực khác trên thế giới, trong khi một số dân tộc khác lại chậm phát triển hơn dù cùng xuất phát điểm là con người hiện đại? Jared Diamond không quy trách nhiệm cho sự khác biệt về trí thông minh hay di truyền giữa các dân tộc, mà tìm kiếm lời giải trong các yếu tố địa lý, sinh thái và lịch sử khách quan.
Thông qua nghiên cứu các nền văn minh trên khắp các châu lục, Diamond cho thấy vai trò quyết định của việc con người ở những vùng đất nhất định sớm thuần hóa được thực vật và động vật. Việc có thể sản xuất lương thực ổn định không chỉ giúp nuôi sống dân số đông hơn, mà còn tạo điều kiện cho phân công lao động, hình thành chính quyền, quân đội, công nghệ và chữ viết – những nền tảng để xây dựng các xã hội phức tạp. Cũng chính từ sự tiếp xúc gần với động vật, người Âu – Á sớm phát triển hệ miễn dịch với nhiều loại bệnh – điều mà các cư dân châu Mỹ hay châu Phi không có, dẫn đến hậu quả thảm khốc khi bị xâm lược.
Jared Diamond đã sử dụng các ví dụ từ lịch sử thực tế như sự sụp đổ của đế chế Inca trước vài trăm lính Tây Ban Nha, sự lây lan của các dịch bệnh như đậu mùa hay cúm trong quá trình thực dân hóa để chứng minh luận điểm của mình. “Súng, vi trùng và thép” chính là ba yếu tố then chốt giúp các đế quốc phương Tây mở rộng quyền lực trên toàn cầu – không phải vì họ “giỏi hơn”, mà vì điều kiện địa lý cho phép họ phát triển trước.
Với văn phong khoa học nhưng mạch lạc và dễ tiếp cận, cuốn sách không chỉ dành cho giới học thuật mà còn hấp dẫn đối với độc giả đại chúng. Diamond kết hợp nhiều lĩnh vực – từ sinh học, khảo cổ học, ngôn ngữ học đến nhân học – để tạo ra một bức tranh toàn cảnh đầy thuyết phục về lịch sử phát triển nhân loại trong 13.000 năm qua.
Súng, Vi Trùng và Thép không chỉ là một công trình nghiên cứu đồ sộ mà còn là lời kêu gọi người đọc nhìn lại lịch sử với cái nhìn khách quan, không thiên kiến chủng tộc. Cuốn sách xứng đáng là một trong những tác phẩm có ảnh hưởng lớn nhất trong việc giải thích vì sao thế giới hôm nay lại có hình dạng như chúng ta đang thấy.
