Tuổi Thơ Dữ Dội của Phùng Quán là một trong những tiểu thuyết xuất sắc về đề tài chiến tranh, được viết với tất cả tâm huyết và trải nghiệm của một người lính từng đi qua lửa đạn. Tác phẩm khắc họa chân thực hình ảnh những thiếu niên mới mười ba, mười bốn tuổi, đã sớm từ giã mái nhà, khoác trên vai trách nhiệm của người chiến sĩ trong đội Thiếu niên trinh sát thành Huế những năm kháng chiến chống Pháp. Đúng như nhan đề, tuổi thơ trong tác phẩm là một tuổi thơ dữ dội: dữ dội bởi chiến tranh, nhưng cũng dữ dội bởi niềm tin, tình bạn, tình đồng chí và khát vọng sống, khát vọng tự do.
Phùng Quán đã xây dựng nên một dàn nhân vật giàu sức sống, mỗi em nhỏ mang một cá tính riêng, từ Mừng – cậu bé hồn nhiên, dũng cảm; Lượm – nhanh nhẹn, thông minh; Vịnh Sơn – gan góc nhưng giàu tình cảm; đến Quỳnh sơn ca – có giọng hát trong trẻo lay động lòng người. Điểm đặc biệt là tác giả không lý tưởng hóa nhân vật, mà để họ hiện lên vừa ngây thơ, vừa bồng bột, có lúc sợ hãi, có lúc nổi loạn. Chính sự chân thực này khiến câu chuyện trở nên sống động, khiến người đọc cảm nhận được họ thật sự là những đứa trẻ, chứ không phải hình tượng anh hùng khô cứng.
Cốt truyện xoay quanh hành trình các em tham gia kháng chiến, làm nhiệm vụ liên lạc, trinh sát, chiến đấu và đối diện với những thử thách sinh tử. Trên con đường ấy, có những trận đánh ác liệt, những cái chết đau thương, nhưng cũng có tiếng cười, những tình bạn trong sáng và tình yêu đất nước thấm đẫm trong từng khoảnh khắc. Cảnh các em hy sinh, đặc biệt là cái chết của Quỳnh sơn ca, để lại dư âm sâu nặng, bởi đó không chỉ là sự mất mát cá nhân mà còn là biểu tượng cho cả một thế hệ thiếu nhi sẵn sàng dâng hiến tuổi thơ cho Tổ quốc.
Phùng Quán đã dùng một giọng văn chân chất, giàu cảm xúc, giàu nhạc điệu. Những trang văn của ông có khi hồn nhiên, trong sáng, chan chứa tiếng cười trẻ thơ; có khi trầm lắng, đau đớn trước sự khốc liệt của chiến tranh. Ông không né tránh sự mất mát, nhưng trong cái bi luôn ánh lên cái hùng: cái chết của các em nhỏ không chỉ khiến người đọc đau xót, mà còn để lại niềm tự hào về tinh thần bất khuất, tình yêu nước trong sáng.
Tuổi Thơ Dữ Dội cũng là một tác phẩm giàu giá trị nhân văn. Nó gợi lên câu hỏi day dứt: chiến tranh đã cướp đi của các em những năm tháng tuổi thơ bình yên, nhưng đồng thời cũng trao cho các em một lý tưởng lớn lao. Trong từng trang viết, người đọc vừa thương xót cho số phận non nớt, vừa khâm phục sự trưởng thành sớm của các em. Đây chính là sự dữ dội đầy nghịch lý mà Phùng Quán muốn khắc họa: tuổi thơ trong chiến tranh vừa mong manh, vừa vĩ đại.
Tác phẩm không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa lịch sử – xã hội sâu sắc. Nó phản ánh một giai đoạn hào hùng nhưng đầy mất mát của dân tộc, đồng thời tôn vinh thế hệ thiếu niên đã góp phần vào công cuộc kháng chiến. Cuốn sách đã được trao Giải thưởng Văn học thiếu nhi 1988, và đến nay vẫn là tác phẩm không thể thiếu trong hành trang tinh thần của nhiều thế hệ độc giả Việt Nam.
Tuổi Thơ Dữ Dội của Phùng Quán vì thế không chỉ là một tiểu thuyết chiến tranh, mà còn là bản hùng ca bi tráng về tình bạn, lòng dũng cảm và sự hy sinh. Nó khiến người đọc vừa rơi nước mắt, vừa cảm thấy tự hào, vừa thấm thía giá trị của hòa bình hôm nay. Đây là một cuốn sách đáng đọc và đáng suy ngẫm, nhất là với những ai muốn hiểu sâu hơn về sức mạnh tinh thần của tuổi trẻ Việt Nam trong những năm tháng kháng chiến.
