Giamilia – Truyện Đồi Núi Và Thảo Nguyên của Chingiz Aitmatov được xem là một trong những tác phẩm tình yêu đẹp nhất của văn học Liên Xô cũ và thế giới. Ra mắt năm 1958, khi tác giả mới hơn ba mươi tuổi, cuốn truyện vừa mang nét mộc mạc, giản dị của văn hóa dân gian Kyrgyz, vừa chan chứa chất thơ và sức gợi mở sâu sắc về tình yêu, tự do và con người.
Câu chuyện được kể lại qua hồi ức của Daniyar, một họa sĩ nay đã trưởng thành, nhưng khi ấy chỉ là một chàng trai trẻ sống trong làng giữa bối cảnh Thế chiến II. Người dẫn chuyện không chỉ thuật lại những biến cố của tình yêu mà còn tái hiện bức tranh thiên nhiên hùng vĩ của núi non, thảo nguyên Trung Á. Qua đôi mắt của nhân chứng trẻ tuổi, mối tình của Giamilia trở thành một biểu tượng vừa dịu dàng vừa dữ dội.
Giamilia là một cô gái Kyrgyz trẻ trung, xinh đẹp, mạnh mẽ và phóng khoáng. Cô kết hôn theo sự sắp đặt, khi chồng đang ở chiến trường xa xôi. Trong những ngày lao động tập thể để phục vụ chiến tranh, cô gặp Daniyar – một người lính trở về làng với vết thương trong lòng, ít nói nhưng giàu cảm xúc. Tình cảm giữa họ dần nảy nở trong những buổi vận chuyển ngũ cốc trên cỗ xe thảo nguyên, giữa tiếng hát mộc mạc, tha thiết của Daniyar và những khung cảnh bao la, khoáng đạt của núi đồi.
Cao trào truyện là khi Giamilia quyết định từ bỏ cuộc hôn nhân không tình yêu để đến với Daniyar. Đó là một hành động táo bạo, thậm chí bị coi là nổi loạn trong xã hội truyền thống, nhưng lại được khắc họa bằng giọng điệu đầy cảm thông và trân trọng. Qua đó, Aitmatov khẳng định quyền tự do yêu đương và khát vọng hạnh phúc của con người – những giá trị mang tính nhân văn vượt thời gian và biên giới.
Tác phẩm gây ấn tượng không chỉ bởi cốt truyện tình yêu lãng mạn mà còn nhờ vào giọng văn trữ tình giàu chất nhạc. Thiên nhiên trong truyện – những cánh đồng lúa mì, dòng sông, dãy núi và bầu trời Trung Á – không chỉ làm nền mà còn trở thành một nhân vật đồng hành, phản chiếu tâm trạng và tình yêu của đôi trẻ. Chất thơ ấy khiến Giamilia được nhiều nhà phê bình ca ngợi là “bản tình ca đẹp nhất về tình yêu trong văn học thế kỷ XX”.
Đặc biệt, câu chuyện còn thể hiện tinh thần nhân bản và cái nhìn mới mẻ về vai trò của người phụ nữ. Giamilia hiện lên không phải là hình ảnh phục tùng truyền thống mà là một con người tự do, dám đấu tranh cho tình cảm chân thật của mình. Sự lựa chọn của cô, dưới ngòi bút Aitmatov, vừa khiến người đọc day dứt vừa đem lại niềm tin về sức mạnh của tình yêu.
Giamilia – Truyện Đồi Núi Và Thảo Nguyên là một tác phẩm ngắn gọn nhưng giàu sức lay động, kết hợp giữa chất hiện thực và chất thơ. Nó vừa là câu chuyện tình yêu cá nhân, vừa là bản khúc ca về con người và thiên nhiên Trung Á, khẳng định vị trí của Chinghiz Aitmatov như một trong những nhà văn lớn của thế kỷ XX.
