Kinh Tế Và Xã Hội Việt Nam Dưới Các Vua Triều Nguyễn của Nguyễn Thế Anh là một công trình sử học có giá trị học thuật cao, tập trung khảo sát cấu trúc kinh tế và đời sống xã hội Việt Nam trong giai đoạn triều Nguyễn nắm quyền, từ đầu thế kỷ XIX đến trước khi chế độ quân chủ sụp đổ. Cuốn sách không đi theo lối kể sự kiện hay niên biểu chính trị quen thuộc, mà lựa chọn tiếp cận lịch sử từ chiều sâu của các quan hệ kinh tế, xã hội và cơ chế vận hành của nhà nước phong kiến trung ương tập quyền.
Tác giả dành trọng tâm phân tích nền kinh tế nông nghiệp truyền thống, trong đó ruộng đất, thuế khóa và lao dịch là những trụ cột quyết định đời sống người dân. Qua việc khảo cứu hệ thống điền địa, chính sách phân phối ruộng đất và cách thức thu thuế của triều đình, Nguyễn Thế Anh cho thấy những giới hạn nội tại của mô hình kinh tế phong kiến Việt Nam. Nhà nước vừa cố gắng duy trì trật tự xã hội, vừa bị ràng buộc bởi nguồn lực hạn hẹp, dẫn đến sự trì trệ và khó thích ứng trước những biến động lớn từ bên ngoài.
Song song với kinh tế, cuốn sách khắc họa rõ nét cấu trúc xã hội Việt Nam thời Nguyễn, từ tầng lớp vua quan, sĩ phu, địa chủ cho đến nông dân và các nhóm bên lề xã hội. Tác giả phân tích vai trò của Nho giáo trong việc định hình trật tự xã hội, các chuẩn mực đạo đức và mối quan hệ giữa nhà nước với cộng đồng làng xã. Làng xã hiện lên như một không gian vừa tự trị, vừa lệ thuộc, nơi truyền thống và quyền lực trung ương đan xen, tạo nên sự ổn định nhưng cũng kìm hãm đổi mới.
Một điểm quan trọng của Kinh Tế Và Xã Hội Việt Nam Dưới Các Vua Triều Nguyễn là cách nhìn tỉnh táo về quá trình suy yếu của triều đại. Thay vì quy kết đơn giản cho sự xâm lược của phương Tây, Nguyễn Thế Anh chỉ ra những vấn đề nội sinh: bộ máy hành chính nặng nề, tài chính kiệt quệ, sản xuất lạc hậu và sự bảo thủ trong tư duy cải cách. Những yếu tố này khiến xã hội Việt Nam khó có khả năng tự điều chỉnh khi đối diện với áp lực từ nền kinh tế tư bản và chủ nghĩa thực dân đang mở rộng.
Với lối viết chặt chẽ, giàu tư liệu và mang tính phân tích cao, cuốn sách không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về một giai đoạn lịch sử quan trọng, mà còn gợi mở nhiều suy ngẫm về mối quan hệ giữa kinh tế, xã hội và vận mệnh quốc gia. Kinh Tế Và Xã Hội Việt Nam Dưới Các Vua Triều Nguyễn đặc biệt phù hợp với những ai quan tâm đến lịch sử Việt Nam dưới góc nhìn cấu trúc, cũng như những độc giả muốn tìm hiểu căn nguyên sâu xa của các biến chuyển lớn trong lịch sử cận đại.
