Ba Giai – Tú Xuất là một tác phẩm trào phúng dân gian nổi tiếng của văn học Việt Nam, phản ánh sinh động xã hội phong kiến với những thói hư tật xấu, đồng thời ca ngợi sự thông minh, dí dỏm của người dân lao động. Với lối kể chuyện hóm hỉnh, pha chút châm biếm sâu cay, những mẩu chuyện về Ba Giai và Tú Xuất đã trở thành những câu chuyện cửa miệng, được lưu truyền rộng rãi qua nhiều thế hệ.
Hai nhân vật chính Ba Giai và Tú Xuất là hình ảnh điển hình cho trí tuệ dân gian Việt Nam: thông minh, nhanh trí, khéo ứng biến và giàu óc hài hước. Họ không phải là những bậc nho sĩ đạo mạo hay những quan chức quyền quý, mà là những con người bình dân, có lúc lông bông, nghèo túng, nhưng lại biết cách dùng trí tuệ và sự hóm hỉnh của mình để đối phó với cường quyền, vạch trần sự dối trá, giả dối trong xã hội phong kiến.
Trong từng câu chuyện, Ba Giai và Tú Xuất thường xuyên gặp phải những tình huống trớ trêu với bọn quan lại tham lam, những kẻ sĩ giả hình, những thầy đồ háo danh, hay những người dân nhẹ dạ cả tin. Tuy nhiên, với tài ứng đối sắc bén và khả năng xoay chuyển tình huống nhanh nhạy, họ không chỉ thoát khỏi những tình thế khó khăn mà còn làm lộ rõ sự giả dối, ngu xuẩn của những kẻ có quyền lực nhưng thiếu trí tuệ.
Điểm hấp dẫn của Ba Giai – Tú Xuất không chỉ nằm ở những màn đối đáp tài tình, mà còn ở bức tranh xã hội chân thực nhưng được phản ánh qua lăng kính hài hước. Đằng sau tiếng cười vui nhộn là sự phê phán sâu sắc các thói tật trong xã hội phong kiến: sự bất công, tham nhũng, trọng hình thức mà coi nhẹ thực chất, sự học giả dối xa rời thực tiễn… Đây chính là giá trị nhân văn cao đẹp mà tác phẩm để lại.
Về nghệ thuật, Ba Giai – Tú Xuất sử dụng ngôn ngữ đời thường, dân dã, giàu hình ảnh và đậm sắc thái khẩu ngữ, tạo cảm giác gần gũi với người đọc. Tính cách nhân vật được khắc họa sinh động, qua từng màn đối đáp, từng câu chuyện ngắn đầy bất ngờ, khiến người đọc dễ dàng cảm nhận được sự tài tình, hoạt bát và óc châm biếm sắc bén của nhân dân lao động xưa.
Cho đến nay, Ba Giai – Tú Xuất vẫn giữ nguyên sức hấp dẫn nhờ sự dí dỏm, thông minh và sự gần gũi với cuộc sống thường nhật. Đây không chỉ là những mẩu chuyện cười đơn thuần, mà còn là một phần giá trị văn hóa dân gian đặc sắc, phản ánh tinh thần lạc quan, bản lĩnh ứng phó của người Việt Nam trước mọi bất công, thử thách trong xã hội.
