Bác Sĩ Zhivago của Boris Pasternak là một trong những tiểu thuyết vĩ đại nhất của thế kỷ XX, không chỉ vì giá trị văn chương mà còn bởi tầm vóc lịch sử và nhân văn sâu sắc. Được xuất bản lần đầu năm 1957 ở Ý, tác phẩm đã gây chấn động mạnh mẽ, trở thành biểu tượng cho sự xung đột giữa cá nhân và lịch sử, giữa tình yêu và bi kịch thời cuộc. Năm 1958, Pasternak được trao giải Nobel Văn học nhờ cuốn sách này, nhưng ông buộc phải từ chối dưới sức ép chính trị.
Câu chuyện xoay quanh Yuri Zhivago – một bác sĩ và cũng là một thi sĩ. Cuộc đời của ông trải dài qua những biến động dữ dội nhất trong lịch sử nước Nga: từ cuộc Cách mạng 1905, Thế chiến thứ nhất, Cách mạng Tháng Mười, đến nội chiến và những năm tháng hỗn loạn sau đó. Zhivago là nhân chứng của thời đại, nhưng đồng thời cũng là nạn nhân và kẻ suy tư bất lực trước guồng máy lịch sử khốc liệt.
Điểm nhấn trung tâm của tác phẩm là mối tình bi thương giữa Zhivago và Lara Antipova. Lara – người phụ nữ đẹp, mạnh mẽ, nhưng cuộc đời đầy ngang trái – trở thành nguồn cảm hứng, tình yêu lớn lao và cũng là nỗi đau sâu thẳm của Zhivago. Mối tình ấy không thể thoát khỏi sự chi phối tàn nhẫn của chiến tranh, cách mạng và định mệnh. Họ gặp nhau, yêu nhau nồng cháy, nhưng cũng phải chia xa trong khổ đau và mất mát. Tình yêu của họ là một sự cứu rỗi, một ánh sáng giữa bóng tối thời cuộc, nhưng lại không thể chiến thắng được sức mạnh tàn nhẫn của lịch sử.
Thông qua nhân vật Zhivago, Pasternak thể hiện sự giằng xé của trí thức Nga trước biến động thời đại. Zhivago là bác sĩ – biểu tượng cho lý trí, nhân đạo và khoa học; đồng thời là nhà thơ – biểu tượng cho sự nhạy cảm, khát vọng cái đẹp và tự do tinh thần. Ông không thể hòa nhập hoàn toàn với cơn lốc cách mạng, cũng không thể đứng ngoài. Sự bất lực ấy chính là bi kịch chung của tầng lớp trí thức Nga, những con người muốn giữ nhân tính và sự độc lập tinh thần giữa thời cuộc đầy bão tố.
Pasternak không chỉ viết một câu chuyện tình yêu, mà còn dựng lên bức tranh toàn cảnh về nước Nga đầu thế kỷ XX. Những trận chiến khốc liệt, cảnh đói nghèo, bệnh tật, sự khủng bố của cả Hồng quân lẫn Bạch vệ, những làng quê hoang tàn, những số phận bị cuốn vào vòng xoáy lịch sử – tất cả được khắc họa với ngòi bút hiện thực nhưng đượm chất thơ. Giữa cảnh tượng hoang tàn ấy, tình yêu, nghệ thuật và thơ ca hiện lên như một cách con người bám víu vào sự sống, khẳng định phẩm giá và tự do tinh thần.
Bác Sĩ Zhivago không phải là một tiểu thuyết ca ngợi cách mạng, mà là một bản hùng ca bi tráng về con người. Tác phẩm khẳng định rằng, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, tình yêu và khát vọng cái đẹp vẫn tồn tại, vẫn là sức mạnh bất diệt để chống lại sự phi nhân và hỗn loạn của thời đại.
Với chiều sâu tư tưởng, văn phong trữ tình đậm chất thơ và sự táo bạo trong cách tiếp cận lịch sử, Bác Sĩ Zhivago đã vượt ra ngoài khuôn khổ một cuốn tiểu thuyết, trở thành một tác phẩm kinh điển, vừa là áng văn tình yêu bất hủ, vừa là lời chứng lịch sử lay động hàng triệu trái tim trên toàn thế giới.
