Cát Bụi Chân Ai là một trong những tác phẩm đặc sắc nhất trong sự nghiệp văn chương của nhà văn Tô Hoài, đồng thời cũng là một trong những hồi ký văn học giá trị bậc nhất của văn học Việt Nam hiện đại. Khác với những tác phẩm hư cấu trước đó như Dế Mèn Phiêu Lưu Ký hay Vợ Chồng A Phủ, Cát Bụi Chân Ai là cuốn hồi ký tự thuật, nơi Tô Hoài chân thành ghi lại những ký ức, trải nghiệm và suy ngẫm của ông về cuộc đời, về con người và về những biến động lớn lao của lịch sử Việt Nam trong thế kỷ XX.
Với lối viết dung dị, chân thật nhưng đầy chiều sâu, Tô Hoài dẫn dắt người đọc đi qua từng chặng đường cuộc đời của mình — từ thuở ấu thơ lớn lên ở vùng ven đô Hà Nội, đến những ngày tháng tham gia hoạt động cách mạng, những trải nghiệm trong kháng chiến, rồi những thăng trầm, đổi thay trong sự nghiệp văn chương và đời sống xã hội sau này. Qua từng trang viết, người đọc không chỉ thấy hình ảnh một nhà văn mà còn là nhân chứng sống, người từng chứng kiến, trải qua và chiêm nghiệm nhiều sự kiện quan trọng của đất nước.
Điều đặc biệt ở Cát Bụi Chân Ai là chất tự sự đầy nhân văn, sự chân thành hiếm có trong cách Tô Hoài nhìn nhận lại những con người, những câu chuyện, cả những điều đẹp đẽ lẫn những góc khuất không mấy dễ chịu trong xã hội và chính giới văn nghệ. Ông không né tránh những điều nhạy cảm, không tô vẽ cho quá khứ, mà cố gắng nhìn nhận mọi thứ bằng con mắt bình tĩnh của người từng trải. Những câu chuyện về các nhà văn cùng thời, những đấu đá trong giới nghệ sĩ, những biến động chính trị tác động đến văn chương… được Tô Hoài kể lại chân thực nhưng vẫn đầy trắc ẩn.
Cát Bụi Chân Ai không chỉ là những hồi tưởng cá nhân, mà còn phản ánh chân thực một giai đoạn đầy phức tạp của lịch sử văn học và xã hội Việt Nam. Qua đó, người đọc có dịp hiểu thêm về số phận của những con người làm nghệ thuật, về những cuộc va đập giữa lý tưởng, hiện thực và đời sống tinh thần cá nhân trong bối cảnh xã hội nhiều biến động.
Với giọng văn mạch lạc, sắc sảo nhưng rất đời thường, Cát Bụi Chân Ai thực sự là một tác phẩm quý giá cho những ai quan tâm đến văn học, lịch sử, cũng như hành trình làm nghề của các văn nghệ sĩ Việt Nam trong thế kỷ đầy sóng gió. Đây không chỉ là hồi ký của riêng Tô Hoài, mà còn là tấm gương phản chiếu một phần lịch sử văn hóa của dân tộc.
