Sống và Chết ở Thượng Hải là một cuốn hồi ký sâu sắc và đầy ám ảnh của Trịnh Niệm – một phụ nữ Thượng Hải từng là nạn nhân của Cách mạng Văn hóa Trung Quốc. Qua lăng kính cá nhân, cuốn sách tái hiện chân thực một trong những giai đoạn đen tối và hỗn loạn nhất trong lịch sử hiện đại Trung Hoa, khi con người bị cuốn vào vòng xoáy chính trị khốc liệt, danh dự bị chà đạp, và sinh mạng bị đối xử như cát bụi.
Trịnh Niệm – một phụ nữ thành đạt, có học thức, từng giữ vị trí lãnh đạo trong giới công thương – bị bắt giữ vô cớ vào năm 1966, khi Cách mạng Văn hóa bùng nổ. Cuộc đời của bà bị đảo lộn hoàn toàn: từ một công dân được kính trọng, bà trở thành “kẻ phản động”, chịu đựng suốt sáu năm trong ngục tù, không có bản án rõ ràng, bị tra tấn cả về thể xác lẫn tinh thần. Những chương đầu của cuốn hồi ký mô tả chi tiết sự sụp đổ của trật tự xã hội, sự hỗn loạn của những cuộc đấu tố, những buổi “tự kiểm điểm” vô nghĩa, và nỗi kinh hoàng len lỏi trong từng gia đình, từng con phố ở Thượng Hải.
Điều khiến Sống và Chết ở Thượng Hải vượt khỏi khuôn khổ một bản hồi ký đơn thuần, chính là nội lực và phẩm giá của tác giả. Trịnh Niệm không viết bằng giọng điệu oán hận, mà với một sự điềm tĩnh đến đáng kinh ngạc. Bà kể lại từng nỗi đau, từng mất mát – từ sự phản bội của đồng nghiệp đến cái chết của người thân – bằng sự trung thực và nhân văn hiếm thấy. Ngòi bút của bà không chỉ là công cụ ghi lại ký ức, mà là biểu hiện của một tinh thần không khuất phục trước cường quyền.
Tác phẩm không những lột tả sự tàn nhẫn của bộ máy chính trị, mà còn soi rọi vào tâm lý con người khi bị đặt vào hoàn cảnh phi nhân tính: sự hèn nhát, ích kỷ, vô cảm, xen lẫn lòng trắc ẩn và khả năng vượt lên nghịch cảnh. Đọc Sống và Chết ở Thượng Hải, người ta thấy được bi kịch lớn nhất không nằm ở nhà tù, mà là ở sự đánh mất lòng tin giữa con người với nhau.
Sau khi được minh oan và rời khỏi Trung Quốc, Trịnh Niệm viết cuốn sách bằng tiếng Anh, và ngay lập tức gây tiếng vang lớn trên toàn thế giới. Tác phẩm được xem như một chứng nhân lịch sử, một tiếng nói quý báu cho những người từng bị vùi lấp trong bóng tối của những cuộc thanh trừng chính trị.
Sống và Chết ở Thượng Hải không chỉ là lời kể cá nhân, mà còn là bản cáo trạng đầy nhân văn về sức mạnh của lòng kiên định, trí tuệ và sự thật. Đây là một trong những cuốn sách hiếm hoi khiến người đọc vừa nghẹn ngào xúc động, vừa buộc phải suy tư về lương tri, quyền lực và cái giá của sự im lặng.
