Tại Sao Phương Tây Vượt Trội (Why the West Rules—For Now) của Ian Morris là một tác phẩm lịch sử đồ sộ, đầy tham vọng, cố gắng lý giải câu hỏi đã làm trăn trở nhiều thế hệ học giả: Tại sao phương Tây lại vượt trội so với phần còn lại của thế giới trong suốt hơn 500 năm qua? Bằng cách kết hợp giữa khảo cổ học, lịch sử, địa lý và khoa học xã hội, Ian Morris đã xây dựng nên một bức tranh toàn cảnh về sự phát triển của loài người từ hàng chục ngàn năm trước cho đến ngày nay.
Điểm nổi bật của cuốn sách là phương pháp tiếp cận liên ngành của tác giả. Thay vì chỉ dựa trên các sự kiện lịch sử riêng lẻ, Ian Morris đưa ra khái niệm “chỉ số phát triển xã hội” (social development index), gồm bốn yếu tố chính: năng lượng khai thác được, tổ chức xã hội, khả năng chiến tranh và năng lực thông tin. Bằng cách đo lường và so sánh các chỉ số này giữa phương Đông và phương Tây qua từng giai đoạn lịch sử, Morris cho thấy sự phát triển vượt trội của phương Tây không phải là điều tất yếu hay do sự vượt trội về văn hóa, đạo đức như nhiều giả thuyết truyền thống từng nêu.
Theo Morris, yếu tố cốt lõi chi phối sự phát triển của các nền văn minh là địa lý. Ông lập luận rằng chính vị trí địa lý đã quyết định nguồn tài nguyên, khí hậu, môi trường sống và các cơ hội giao thương, từ đó định hình quỹ đạo phát triển của từng khu vực. Phương Tây, nhờ lợi thế địa lý, đặc biệt là sự trỗi dậy từ châu Âu trong thời kỳ hiện đại với những cuộc cách mạng khoa học, công nghiệp, đã vươn lên mạnh mẽ và dẫn đầu thế giới về kinh tế, công nghệ và quân sự.
Tuy nhiên, Tại Sao Phương Tây Vượt Trội không phải là một lời khẳng định tuyệt đối về sự thống trị vĩnh viễn của phương Tây. Ian Morris chỉ ra rằng trong suốt chiều dài lịch sử, phương Đông (Trung Quốc, Ấn Độ, Trung Đông…) từng có những thời kỳ phát triển vượt trội và hoàn toàn có khả năng đảo ngược thế cân bằng trong tương lai, nhất là khi các quốc gia châu Á đang tăng tốc mạnh mẽ trong thế kỷ 21.
Với lối viết mạch lạc, giàu dẫn chứng và nhiều lập luận sắc bén, cuốn sách mang đến cho độc giả một cách nhìn toàn diện, khoa học và đầy bất ngờ về lịch sử phát triển nhân loại. Tại Sao Phương Tây Vượt Trội không chỉ là một cuốn sách dành cho những ai yêu thích lịch sử, mà còn là tài liệu tham khảo quý giá giúp hiểu rõ hơn về những động lực sâu xa chi phối sự trỗi dậy và suy tàn của các nền văn minh trên thế giới.
