Truyện Kể Genji của Murasaki Shikibu là một kiệt tác bất hủ của văn học Nhật Bản – và cũng được xem là tiểu thuyết đầu tiên trên thế giới. Tác phẩm ra đời vào đầu thế kỷ XI, dưới thời Heian, và đến nay vẫn được xem là viên ngọc sáng trong kho tàng văn chương nhân loại nhờ chiều sâu tâm lý, vẻ đẹp ngôn từ và sự tinh tế trong cách miêu tả con người, tình yêu và thời gian. Ấn bản năm 1991 là một trong những bản dịch, biên tập và nghiên cứu hiện đại có giá trị, giúp độc giả ngày nay tiếp cận được tác phẩm đồ sộ này bằng một ngôn ngữ gần gũi hơn, nhưng vẫn giữ được hồn cốt nguyên thủy của Murasaki Shikibu.
Câu chuyện xoay quanh nhân vật chính – Hoàng tử Quang Minh (Hikaru Genji), con trai của Thiên hoàng và một phi tần thấp quý. Vì lý do chính trị, Genji bị tước tước vị hoàng gia và trở thành thường dân, nhưng tài năng, vẻ đẹp và tâm hồn lãng mạn của chàng khiến mọi người không thể không ngưỡng mộ. Cuộc đời Genji là chuỗi dài những mối tình phức tạp, vừa rực rỡ vừa bi thương – từ mối tình đầu trong sáng với nàng Fujitsubo (người mà chàng không thể có được), đến những cuộc tình đầy ám ảnh và những mối duyên tan vỡ trong cô đơn.
Tuy nhiên, Truyện Kể Genji không chỉ là câu chuyện tình của một người đàn ông phong lưu. Qua hơn 54 chương truyện, Murasaki Shikibu đã tái hiện toàn cảnh đời sống quý tộc Nhật Bản thời Heian – một thế giới tràn ngập nghi lễ, âm nhạc, thi ca và vẻ đẹp mong manh của thời gian. Ở đó, tình yêu không chỉ là cảm xúc, mà là nghệ thuật, là sự giao hòa giữa tâm hồn và thiên nhiên. Thế giới của Genji là thế giới nơi ánh trăng, hương hoa, tiếng đàn koto và những tấm màn lụa mỏng manh đều mang linh hồn, nơi mỗi cảm xúc dù thoáng qua cũng được khắc họa bằng vẻ đẹp tinh tế đến nao lòng.
Điều khiến Truyện Kể Genji trở thành kiệt tác vượt thời gian chính là chiều sâu tâm lý nhân vật. Murasaki Shikibu, bằng trực giác nhạy cảm và sự thấu hiểu tinh tế, đã khắc họa tâm hồn con người với độ chân thực hiếm có – từ khát vọng, ghen tuông, đam mê đến sự hối tiếc, cô đơn. Dù viết cách đây gần một nghìn năm, nhưng những cảm xúc ấy vẫn mang tính phổ quát, khiến độc giả hiện đại dễ dàng đồng cảm.
Ẩn sau vẻ hào hoa của Genji là nỗi buồn về sự phù du của đời người – tinh thần đặc trưng của thẩm mỹ mono no aware(nỗi bi cảm trước cái đẹp chóng tàn) trong văn hóa Nhật Bản. Mỗi cuộc tình của Genji đều như một cánh hoa rơi: đẹp đẽ, ngắn ngủi, và để lại dư âm man mác buồn. Khi Genji về già, nhìn lại những người phụ nữ từng đi qua đời mình, chàng chỉ còn lại sự trống vắng và niềm thương nhớ vô hình – như một tiếng thở dài của cả một thời đại đã lụi tàn.
Về mặt nghệ thuật, Truyện Kể Genji là đỉnh cao của văn chương cổ điển Nhật Bản. Murasaki Shikibu sử dụng ngôn ngữ tao nhã, nhịp điệu nhẹ nhàng và lối kể đậm chất thơ, xen lẫn nhiều đoạn thơ waka trữ tình, tạo nên sự hòa quyện tuyệt đẹp giữa văn xuôi và thi ca. Không chỉ là tiểu thuyết tình yêu, tác phẩm còn là tấm gương phản chiếu xã hội, là bản giao hưởng về cuộc sống, nghệ thuật và sự cô đơn trong tầng lớp quý tộc thời Heian.
Truyện Kể Genji không chỉ là di sản của Nhật Bản, mà còn là một cột mốc của văn học thế giới, tác phẩm mà nhiều nhà nghiên cứu gọi là “The world’s first psychological novel” – tiểu thuyết tâm lý đầu tiên của nhân loại. Dù được viết từ hơn một thiên niên kỷ trước, nó vẫn giữ nguyên sức sống bởi sự tinh tế trong cảm xúc và triết lý nhân sinh sâu sắc mà Murasaki Shikibu gửi gắm: con người, dù ở thời đại nào, vẫn mãi đi tìm tình yêu và ý nghĩa tồn tại giữa dòng đời phù du.
