Tây Du Ký Bình Khảo gắn với tên tuổi Ngô Thừa Ân không phải là một bản kể lại đơn thuần của Tây Du Ký, mà là một cách tiếp cận mang tính phân tích, soi chiếu và lý giải chiều sâu tư tưởng ẩn sau tác phẩm kinh điển quen thuộc này. Thông qua việc “bình” và “khảo”, cuốn sách đưa Tây Du Ký vượt ra khỏi khuôn khổ một câu chuyện thần thoại – phiêu lưu, để hiện lên như một văn bản giàu tính triết học, biểu tượng và phản ánh xã hội sâu sắc.
Ở tầng bề mặt, Tây Du Ký vốn được biết đến như hành trình thỉnh kinh của Đường Tăng cùng Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới và Sa Tăng – một chuyến đi đầy yêu quái, phép thuật và những thử thách ly kỳ. Nhưng Tây Du Ký Bình Khảo cho thấy đằng sau lớp vỏ giải trí ấy là cả một hệ thống ẩn dụ chặt chẽ. Mỗi nhân vật không chỉ là cá tính riêng lẻ, mà đại diện cho những phần khác nhau trong con người: bản năng, dục vọng, lý trí, niềm tin và quá trình tu dưỡng nội tâm.
Tôn Ngộ Không, dưới góc nhìn bình khảo, không chỉ là nhân vật nghịch ngợm và mạnh mẽ, mà là biểu tượng của cái “tâm” chưa được thuần hóa. Sự nổi loạn, thông minh và bất khuất của Ngộ Không vừa là sức mạnh, vừa là nguyên nhân khiến hành trình tu hành trở nên gian nan. Đường Tăng, ngược lại, đại diện cho niềm tin và lý tưởng thuần khiết, nhưng cũng mang theo sự yếu đuối, cố chấp và thiếu linh hoạt. Chính sự va chạm liên tục giữa các nhân vật tạo nên động lực phát triển của câu chuyện.
Tây Du Ký Bình Khảo đặc biệt chú trọng đến yếu tố Phật – Đạo – Nho đan xen trong tác phẩm. Ngô Thừa Ân không xây dựng Tây Du Ký như một bản kinh Phật thuần túy, mà là sự hòa trộn tư tưởng rất Trung Hoa: Phật giáo nói về giác ngộ và giải thoát, Đạo giáo nói về tự nhiên và tu luyện, Nho giáo đặt nền tảng cho trật tự xã hội và đạo lý con người. Việc “bình khảo” giúp người đọc nhận ra rằng hành trình thỉnh kinh cũng chính là hành trình dung hòa các hệ giá trị ấy trong một thế giới đầy mâu thuẫn.
Một điểm quan trọng khác được làm rõ là tính châm biếm và phê phán xã hội. Thế giới thần tiên, yêu quái và quan lại trong Tây Du Ký không tách rời hiện thực đời Minh. Qua các phân tích, Tây Du Ký Bình Khảo chỉ ra cách Ngô Thừa Ân dùng huyền ảo để nói chuyện thế tục: quyền lực mục ruỗng, luật lệ hình thức, sự giả tạo trong đạo đức và niềm tin. Nhiều yêu quái có gốc gác từ thần tiên, nhiều thử thách đến từ những “thế lực chính thống”, cho thấy ranh giới thiện – ác không hề đơn giản.
Về mặt văn phong và cấu trúc, Tây Du Ký Bình Khảo không nhằm tạo cảm giác kịch tính, mà thiên về lý giải và dẫn dắt tư duy. Các chương bình luận giúp người đọc nhìn lại những tình tiết quen thuộc bằng con mắt khác, phát hiện những lớp nghĩa thường bị bỏ qua khi chỉ đọc truyện như một tác phẩm phiêu lưu. Cuốn sách vì thế đặc biệt phù hợp với những ai đã từng đọc Tây Du Ký và muốn hiểu sâu hơn vì sao tác phẩm này có sức sống lâu bền đến vậy.
Tây Du Ký Bình Khảo cho thấy Tây Du Ký không chỉ là câu chuyện đi lấy kinh, mà là bản đồ tinh thần của con người trên con đường tu sửa chính mình. Qua quá trình bình và khảo, hành trình ấy hiện ra như một chuỗi thất bại cần thiết, nơi mỗi sai lầm đều là một bước tiến về nhận thức. Đây là cuốn sách giúp người đọc nhận ra rằng điều làm Tây Du Kýtrở thành kinh điển không nằm ở phép thuật hay yêu quái, mà ở khả năng phản chiếu con người ở mọi thời đại.
