Balzac Và Cô Bé Thợ May Trung Hoa của Đới Tư Kiệt là một tiểu thuyết ngắn nhưng giàu sức lay động, kể về tuổi trẻ, tri thức và sự thức tỉnh cá nhân trong bối cảnh Trung Quốc thời Cách mạng Văn hóa. Tác phẩm mang giọng kể vừa hồn nhiên vừa chua xót, nơi văn chương trở thành lực lượng thầm lặng nhưng bền bỉ chống lại sự ngu dân và áp đặt tư tưởng.
Câu chuyện được kể từ góc nhìn của một chàng trai trẻ, cùng người bạn thân Lạc, bị đưa đi “cải tạo lao động” tại một ngôi làng hẻo lánh trên núi. Họ là con em trí thức, bị xem là thành phần cần được “giáo dục lại” bằng lao động chân tay. Cuộc sống nơi núi rừng nghèo khó, tách biệt với thế giới bên ngoài, dường như được thiết kế để cắt đứt họ khỏi tri thức, ký ức và cá tính cá nhân. Trong hoàn cảnh ấy, sách vở phương Tây bị coi là cấm kỵ, là mối đe dọa đối với trật tự tư tưởng.
Nhân vật trung tâm thứ ba của tác phẩm là cô bé thợ may, một cô gái miền núi mù chữ, hồn nhiên và sống hoàn toàn theo bản năng. Ban đầu, cô hiện lên như hình ảnh của sự ngây thơ chưa bị tri thức chạm tới. Nhưng chính sự gặp gỡ giữa cô bé và hai chàng trai, đặc biệt là qua những cuốn tiểu thuyết phương Tây bị giấu kín, đã mở ra trục phát triển quan trọng nhất của câu chuyện: quá trình thức tỉnh của một con người thông qua văn chương.
Những tác phẩm của Balzac, cùng các nhà văn phương Tây khác, được hai chàng trai kể lại bằng lời, trở thành cánh cửa dẫn cô bé bước ra khỏi thế giới chật hẹp của núi rừng. Văn chương ở đây không được trình bày như tri thức hàn lâm, mà như câu chuyện về khát vọng, tình yêu, tự do và quyền được lựa chọn số phận. Sự biến đổi của cô bé thợ may diễn ra âm thầm nhưng sâu sắc: từ một cô gái sống theo phong tục và định kiến, cô dần nhận ra giá trị bản thân và mong muốn một cuộc đời khác.
Điều đặc biệt của Balzac Và Cô Bé Thợ May Trung Hoa là cách Đới Tư Kiệt nhìn nhận sức mạnh của văn chương. Sách không trực tiếp lật đổ quyền lực, không tạo ra cách mạng ồn ào, nhưng nó thay đổi con người từ bên trong. Chính sự thay đổi ấy lại khiến văn chương trở nên nguy hiểm trong mắt một hệ thống chỉ cho phép một cách nghĩ duy nhất. Qua đó, tác phẩm đặt ra câu hỏi ngầm về việc kiểm soát tư tưởng và nỗi sợ hãi của quyền lực trước trí tưởng tượng tự do.
Bên cạnh đó, cuốn sách cũng là câu chuyện về tuổi trẻ và mất mát. Hai chàng trai mang trong mình lý tưởng, sự thông minh và tình bạn, nhưng cũng không tránh khỏi ích kỷ, ghen tuông và những lựa chọn gây tổn thương. Tình yêu trong truyện không được lý tưởng hóa, mà hiện lên như trải nghiệm đầu đời vừa đẹp đẽ vừa tàn nhẫn, góp phần định hình con người nhưng cũng để lại vết sẹo không thể xóa.
Văn phong của Đới Tư Kiệt giản dị, trong sáng, đôi khi pha chút hài hước nhẹ, nhưng ẩn dưới là nỗi buồn sâu lắng. Núi rừng Trung Hoa hiện lên vừa thơ mộng vừa ngột ngạt, như một chiếc lồng đẹp đẽ giam giữ tuổi trẻ. Kết thúc câu chuyện không mang tính an ủi, mà để lại dư âm day dứt về cái giá của sự trưởng thành và tự do.
Balzac Và Cô Bé Thợ May Trung Hoa là một cuốn sách nhỏ về dung lượng nhưng lớn về tư tưởng. Đó là lời khẳng định lặng lẽ rằng, ngay cả trong những hoàn cảnh bị kiểm soát khắc nghiệt nhất, văn chương vẫn có khả năng làm rung chuyển số phận con người, không bằng bạo lực, mà bằng việc đánh thức khát vọng được sống là chính mình.
